Στην ευρύτερη κατηγορία Μινόρε κατατάσσονται συνθέσεις οι οποίες θεμελιώνουν στη Βάση τη διαστηματική δομή του μινόρε 5χόρδου Τ-Η-Τ-Τ (με εξαίρεση την περίπτωση του ουσάκ που χρησιμοποιεί μινόρε 5χορδο στη Βάση και περιγράφεται ως ξεχωριστή οντότητα). Οι υποκατηγορίες της οικογένειας Μινόρε στη βιβλιογραφία είθισται να διακρίνονται σύμφωνα με τη θεμελίωση μινόρε ή νικρίζ στη Βάση, περιπτώσεις που εξετάζονται παρακάτω.  

Απλά ή Μικτά Δομικά Σχήματα 

Γενικά θα μπορούσαμε να διακρίνουμε τις συνθέσεις του Βασίλη Τσιτσάνη σε δύο ευρείες κατηγορίες σύμφωνα με το αν ακολουθείται μια σχετικά σταθερή δομική διάταξη διαστημάτων είτε παρατηρείται μεικτή διαχείριση σε ό,τι αφορά το διαστηματικό υλικό:

Α] Απλά δομικά σχήματα

Στην πρώτη κατηγορία αναφερόμαστε σε ηχογραφήσεις στις οποίες παρατηρούνται ορισμένα από τα ακόλουθα χαρακτηριστικά:

Α1) Συνθέσεις που ακολουθούν την επτάφθογγη διάταξη της φυσικής ελάσσονας κλίμακας

Παράδειγμα: Στη σύνθεση Απόψε μες στο καπηλειό, το φωνητικό μέρος υλοποιείται ακολουθώντας τη διάταξη της φυσικής ελάσσονας κλίμακας, ενώ σχηματίζονται οι επιμέρους υπομονάδες:

- μινόρε 5χ στην Ι βαθμίδα (συγχορδία i)

- κιουρντί 4χ στην V βαθμίδα (συγχορδία i)

- μινόρε 5x στην IV βαθμίδα (συγχορδία iv)

Απόψε μες στο καπηλειό / Τσαουσάκης [θέμα Α]

Ας σημειωθεί ότι συχνά στις συνθέσεις αυτής της κατηγορίας πραγματοποείται χρήση της συγχορδίας V παρότι σχηματίζεται η διάταξη του φυσικού μινόρε. Η εμφάνιση της συγχορδίας V προκαλείται λόγω του προσαγωγέα που απέχει απόσταση ημιτονίου από τη Βάση.

Ωστόσο, η συγχορδία V χρησιμοποιείται ακόμα και σε περιπτώσεις στις οποίες ο προσαγωγέας δεν εμφανίζεται στο μελωδικό υλικό, χρησιμοποιείται δηλαδή η πτώση V-i (και όχι λ.χ. πτώση VII-i, κατά αντιστοιχία με τη σχέση τόνου μεταξύ της VII βαθμίδας και της VIII). Για παράδειγμα, σε όλο το φωνητικό μέρος από το Απόψε μες στο καπηλειό, όπως φαίνεται και στο παραπάνω απόσπασμα, παρότι δεν εμφανίζεται καθόλου ο προσαγωγέας χρησιμοποιείται η πτώση V-i (επισημαίνεται ωστόσο ότι ο προσαγωγέας σε διάστημα ημιτονίου από τη Βάση έχει εμφανιστεί στιγμιαία στην εισαγωγή). 

Να σημειωθεί επίσης ότι ακόμα και σε συνθέσεις στις οποίες χρησιμοποιείται μια κύρια δομή διαστημάτων και πραγματοποείται περιορισμένη χρήση προσωρινών σημείων αλλοίωσης και μετατροπιών, εντοπίζονται συχνά στοιχεία στο μελωδικό και αρμονικό υλικό που παραπέμπουν σε μια τροπική αντίληψη. Ενδεικτικά, στην εισαγωγή από το Απόψε μες στο καπηλειό, όταν γίνεται μετάβαση στην βαθμίδα IV με συγχορδία iv, λειτουργεί προσωρινά στην εν λόγω βαθμίδα ένα νέο μινόρε τροπικό περιβάλλον, γεγονός που καταδεικνύει και η αμέσως επόμενη μετάβαση στη σχετική της IV βαθμίδας μείζονα, δηλαδή στη συγχορδία VI.

Α2) Συνθέσεις που ακολουθούν την επτάφθογγη διάταξη της αρμονικής ελάσσονας κλίμακας

παράδειγμα

Β] Μικτά δομικά σχήματα

Το δεύτερο υπερ-σύνολο ηχογραφήσεων χαρακτηρίζεται από τη μικτή διαχείριση διαφορετικών τοπικών δομικών μονάδων, ενίοτε δε παρατηρείται συχνή εναλλαγή μεταξύ αυτών. Σε γενικές γραμμές θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε ότι στις εν λόγω συνθέσεις του ο Τσιτσάνης δεν αντιλαμβάνεται το τροπικό περιβάλλον του Μινόρε ως ένα στατικό δομικό πλαίσιο αλλά, αντίθετα, ως ένα εύπλαστο δυναμικό πεδίο στο οποίο οι βαθμίδες αποτελούν δυνάμει τόπους προσωρινής θεμελίωσης διαφορετικών δομικών μονάδων.

Στον παραπάνω ισχυρισμό οδηγούμαστε λαμβάνοντας υπόψη τα ακόλουθα χαρακτηριστικά, τα οποία σε μια ηχογράφηση μπορούν να εμφανίζονται μεμονωμένα είτε συνδυαστικά:

Β1) Εναλλαγή θεμελίωσης διαφορετικών 5χόρδων στη Βάση

Β1α) εναλλαγή μινόρε και νικρίζ τοπικών μονάδων στη Βάση

Παράδειγμα: Αγαπώ μια παντρεμένη

Προεισαγωγή-αυτοσχεδιασμός: Στις μελωδικές φράσεις της προεισαγωγής-αυτοσχεδιασμού παρατηρείται η σύναψη μονάδων 4χόρδου μινόρε + 5χόρου νικρίζ. Διαπιστώνουμε ότι ο Τσιτσάνης ακολουθεί στο μέρος αυτό διαστηματικό περιβάλλον παρόμοιο με αυτό του φωνητικού μέρους, ενώ δεν εμφανίζεται η δομή που είναι ευρύτερα γνωστή και ως νιαβέντι, δηλαδή η σύνθεση συνημμένων 5χόρδου νικρίζ + 4χόρδου χιτζάζ.

Αγαπώ μια παντρεμένη [προεισαγωγή-εισαγωγή]

Εισαγωγή: Ωστόσο, η εισαγωγή του παραδείγματός μας, όπως αποτυπώνεται και στην παραπάνω μεταγραφή, είναι μοιρασμένη ως εξής:

     o   στο α’ μισό θεμελιώνεται στη Βάση η δομική μονάδα του 4χόρδου μινόρε. Η όξυνση της ΙΙΙ βαθμίδας λειτουργεί ως προσαγωγέας της IV βαθμίδας που εναρμονίζεται με συγχορδία iv, με τη μελωδία να δίνει έμφαση στην κορυφή του προαναφερθέντος 4χόρδου. Κατά την πρώτη κατάληξη το μινόρε αποκτά έκταση 5χόρδου.

     o   στο β’ μισό της εισαγωγής εμφανίζεται η διάταξη η οποία περιγράφεται και ως νιαβέντι, δηλαδή η θεμελίωση 5χόρδου χιτζάζ στην V βαθμίδα σε συνδυασμό με 5χορδο νικρίζ στη Βάση.

Β1β) μετατροπία σε περιβάλλον ματζόρε στη Βάση

Παράδειγμα 1: Στη σύνθεση Εγώ είμαι το μπεγλέρι σου, τόσο στην προεισαγωγή όσο και στο φωνητικό μέρος πραγματοποιείται μετατροπία σε περιβάλλον ματζόρε και μάλιστα δίφωνο.

Εγώ είμαι το μπεγλέρι σου / Γκρέυ, Καίτη [απόσπασμα από θέματα Α και Β]

Όπως παρατηρούμε από το μέρος της ανδρικής φωνής, η έκταση του ματζόρε υπερβαίνει αυτή του 5χόρδου και αγγίζει την έκταση επτάφθογγης μείζονας κλίμακας, ή αλλιώς εμφανίζεται περιβάλλον ματζόρε και στην περιοχή της V βαθμίδας.

Ενδιαφέρουσα περίπτωση αποτελεί το τραγούδι Αυτό το βράδυ χάνομαι, στο οποίο πραγματοποιείται μετατροπία σε ματζόρε περιβάλλον στη Βάση και πριν την κατάληξη πραγματοποιείται βάρυνση της VII βαθμίδας ενώ η κατάληξη της γυναικείας φωνής στην ΙΙΙ βαθμίδα δίνει την αίσθηση ενός σεγκιά με δίφωνη υλοποίηση (βλ. 4ο μέτρο στο κάτωθι απόσπασμα).

Αυτό το βράδυ χάνομαι / Αγγελίδου, Ανθή [θέμα Β]

Β2) εναλλαγή θεμελίωσης τοπικών δομικών μονάδων στην IV βαθμίδα

Β3) εναλλαγή τοπικών δομικών μονάδων στην V βαθμίδα

Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα παραδείγματα, από την άποψη της εκτενούς εναλλαγής δομικών τοπικών μονάδων, αποτελεί η σύνθεση Εγώ είμαι το μπεγλέρι σου. Εκτός από τη μετατροπία σε περιβάλλον ματζόρε στη Βάση, παρατηρείται επίσης και στην V βαθμίδα η εναλλαγή δομικών μονάδων. Όπως ήδη προαναφέρθηκε, στην V βαθμίδα εμφανίζεται περιβάλλον 3χορδου ματζόρε στο μέρος της ανδρικής φωνής (βλ. προηγούμενη μεταγραφή). Επιπλέον στην ίδια βαθμίδα εκτελείται από το μπουζούκι μια φράση σε χιτζάζ περιβάλλον σε σύντομη ανταπόκριση έπειτα από τον πρώτο στίχο (παρόμοια φράση χιτζάζ υπάρχει και στην προεισαγωγή), όπως φαίνεται στο 4ο μέτρο του ακόλουθου αποσπάσματος.   

Εγώ είμαι το μπεγλέρι σου / Γκρέυ, Καίτη [θέμα Α]

Είναι αξιοσημείωτο ότι στην ίδια σύνθεση εμφανίζεται και τρίτη διαφορετική δομική μονάδα στην V βαθμίδα, αυτή τη φορά ένα κιουρντί, μάλιστα με ελάσσονα συγχορδία v, όπως φαίνεται στο ακόλουθο απόσπασμα.

Εγώ είμαι το μπεγλέρι σου / Γκρέυ, Καίτη [εισαγωγή, απόσπασμα]

Χαρακτηριστικό παράδειγμα πολλαπλής εναλλαγής δομικών μονάδων στην V βαθμίδα αποτελεί η σύνθεση Αυτό το βράδυ χάνομαι. Στις ακόλουθες μεταγραφές (τονικότητα Λα) παρατηρούμε ότι στην V βαθμίδα θεμελιώνονται:

• χιτζάζ (εισαγωγή, μέτρα 2 και 5) και στο φωνητικό μέρος
• μινόρε (εισαγωγή, μέτρο 3)

Αυτό το βράδυ χάνομαι [εισαγωγή]

• ουσάκ με κινητή 2^η (είτε ανοδικά μινόρε και καθοδικά κιουρντί) - θέμα Α ένα ουσάκ με κινητή 2^η βαθμίδα (ενδιαφέρουσα συμπεριφορά αποτελεί η χρήση συγχορδιών VII – i – V – i)

Αυτό το βράδυ χάνομαι [θέμα Α, απόσπασμα]

• ματζόρε δίφωνο στο θέμα Β (μέτρο 2 στη γυναικεία φωνή, από το απόσπασμα: Αυτό το βράδυ χάνομαι [θέμα Β] που παρατέθηκε πιο πάνω)

Σπήλιος Κούνας, Μουσικολόγος