Στην ευρύτερη τροπική κατηγορία Ματζόρε κατατάσσονται συνθέσεις οι οποίες θεμελιώνουν στη Βάση τη διαστηματική δομή του ματζόρε 5χόρδου (Τ-Τ-Η-Τ).

Μέσα από τη συγκριτική αντιπαραβολή των ηχογραφήσεων του Τσιτσάνη διαπιστώνουμε είναι ότι συχνά δεν ακολουθούνται δομικά μοντέλα τα οποία μπορούν να συνοψιστούν στη δομή μιας κλίμακας. Επομένως, στην περιγραφή της τροπικής οντότητας Ματζόρε που ακολουθεί, εκκινούμε μεν από κάποιες τυπικές δομές που ανταποκρίνονται σε έναν εύλογο αριθμό ηχογραφήσεων, ωστόσο, όπως θα καταδειχθεί και στη συνέχεια, η εφαρμογή τους θα πρέπει να εκλαμβάνεται ως περιορισμένη και κυρίως ως μη στατική.

Ένα από τα κύρια δομικά σχήματα που εμφανίζεται σε ηχογραφήσεις της κατηγορίας Ματζόρε συντίθεται από το συνδυασμό μονάδας ματζόρε στη Βάση και 4χόρδου ματζόρε στην V βαθμίδα:

τυπικό δομικό σχήμα Ματζόρε

Η διάταξη συμπληρώνεται στη χαμηλή περιοχή από 4χορδο ματζόρε που έχει ως κορυφή τη Βάση, σχηματίζοντας εκατέρωθεν αυτής συνημμένες δομικές μονάδες ματζόρε.

τοπικές δομικές μονάδες του Ματζόρε Τρόπου εκατέρωθεν της Βάσης

Είναι ωστόσο αναγκη να επαναλάβουμε ότι συναντάμε πολύ μικρό αριθμό συνθέσεων οι οποίες ακολουθούν τις προκαθορισμένες τιμές της μείζονας κλίμακας και στις οποίες το διαστηματικό υλικό τείνει να είναι -σχετικά- «στατικό», όπως για παράδειγμα συμβαίνει στο ακόλουθο απόσπασμα: 

Τα διαλεχτά παιδιά / Νίνου, Μαρίκα [θέματα Α και Β]

Αντίθετα, σε πολλές ηχογραφήσεις ο Τσιτσάνης διαχειρίζεται το μελωδικό του υλικό κατά τρόπο που φανερώνει ότι δεν το αντιλαμβάνεται μέσα στο στενό πλαίσιο μιας δύσκαμπτης κλίμακας. Το φαινόμενο αυτό μπορεί να παρατηρηθεί μέσα από διαφορετικές περιπτωσιολογίες, όπως η εμφάνιση των προσωρινών αλλοιώσεων βαθμίδων, οι προσωρινές μεταβολές τοπικών δομικών μονάδων, καθώς επίσης και οι «μετατροπίες» σε διαφορετικά τροπικά περιβάλλοντα. 

Προσωρινές αλλοιώσεις βαθμίδων

α) μελωδικές έλξεις

Πρόκειται για αλλοιώσεις που εμφανίζονται παροδικά σε μια βαθμίδα και συνήθως εξυπηρετούν τις ανάγκες στήριξης μιας γειτονικής βαθμίδας. Η βαθμίδα στην οποία τίθεται η αλλοίωση τείνει συχνά να λειτουργεί ως τοπικός προσαγωγέας σε άλλη βαθμίδα η οποία αποκτά ρόλο προσωρινού τονικού κέντρου, είτε απλώς δίνει έμφαση σε μια γειτονική βαθμίδα που βρίσκεται σε ισχυρό μέρος του μέτρου.

Στο πρώτο μέτρο του ακόλουθου παραδείγματος παρατηρούμε μια ακόμη λειτουργία, καθώς η όξυνση της ΙΙ βαθμίδας προκύπτει ως αποτέλεσμα έλξης από την ΙΙΙ και ενισχύει τη δυναμική ανοδική κίνηση που εμφανίζει η μελωδία στο σημείο αυτό, υπηρετεί δηλαδή την κατεύθυνση της μελωδικής φράσης. 

Ξελογιάστρα / Περδικόπουλος, Δημήτρης [θέμα Α]

β) χρωματικές κινήσεις 

Σύντομης έκτασης βηματικές κινήσεις από διαδοχικά ημιτόνια.

[σημείωση: εδώ χρειάζεται να διακρίνουμε από τον ομώνυμο όρο που αναφέρεται στο χρωματικό γένος. Στη συνέχεια, ως «χρωματική κίνηση» θα περιγράφεται η βηματική διαδοχή ημιτονίων, ενώ στην περίπτωση που αφορά υπομονάδες στις οποίες κυριαρχεί το τριημιτόνιο, όπως τα χιτζάζ και νικρίζ, θα γίνεται λόγος για «χρωματικό περιβάλλον», «χρωματική υπομονάδα» κτλ.].

Μια τέτοια κίνηση παρατηρούμε στο τέταρτο μέτρο του επόμενου αποσπάσματος, όπου πραγματοποιείται χρωματική κίνηση από την ΙΙΙ (Φα#) έως την V (Λα) βαθμίδα.

Ατελείωτο / Τσιτσάνης, Βασίλης [θέμα Β]

Προσωρινές τοπικές μεταβολές δομικών μονάδων

Πρόκειται για μικρής διάρκειας μεταβάσεις σε ένα νέο δομικό περιβάλλον που συνήθως αφορούν περιορισμένη έκταση, π.χ. μιας μονάδας 3χόρδου, 4χόρδου ή 5χόρδου. Οι μετατροπίες αυτές προσδίδουν ποικιλία στο μελωδικό υλικό, πραγματοποιώντας μια παροδική «νύξη» από διαφορετικά τροπικά περιβάλλοντα, ενώ στη συνέχεια εγκαταλείπονται και επιστρέφουν τα αρχικά δομικά σχήματα. Για παράδειγμα, στο θέμα Α από την Ξελογιάστρα που παρατέθηκε παραπάνω, παρατηρούμε στο τρίτο μέτρο την αλλοίωση της VI βαθμίδας (Bb) η οποία σε συνδυασμό με τη συγχορδία vi δίνουν ένα ψήγμα από άκουσμα/περιβάλλον Χουζάμ.     

Εκτεταμένες μελωδικές μεταβολές 

Πρόκειται για δομικές μεταβολές στο μελωδικό υλικό οι οποίες καταλαμβάνουν μεγαλύτερη διάρκεια, συχνά δε εκτείνονται σε ολόκληρα μελωδικά θέματα. Σε ορισμένες περιπτώσεις αφορούν ταυτόχρονη μεταβολή περισσότερων της μίας τοπικής μονάδας (βλ. ως μουσικό παράδειγμα το Ατελείωτο [θέμα Γ] που ακολουθεί παρακάτω). 

Οι μετατροπίες σε διαφορετικά τροπικά περιβάλλοντα μπορούν να διακριθούν σε δύο υποπεριπτώσεις:

α) αυτές που παραπέμπουν σε σκληρά διατονικά περιβάλλοντα 

μετατροπία στη σχετική ελάσσονα, στο πλαίσιο της οποίας διατυπώνεται ένα ολόκληρο θέμα.

Παράδειγμα 1 (μεσοπολεμικό ρεπερτόριο):

Ξελογιάστρα / Περδικόπουλος, Δημήτρης [θέμα Β]

Παράδειγμα 2 (μεταπολεμικό ρεπερτόριο): 

Γεια σου καήκι μου Αη Νικόλα / Μοσχονάς, Οδυσσέας (σε A μείζονα) [θέμα Α, μετάβαση στη σχετική ελάσσονα]

β) παρότι ο Τσιτσάνης συνθέτει για ένα οργανολόγιο αποτελούμενο από ισο-συγκερασμένα όργανα, τα οποία αποδίδουν μόνο διαστήματα που αποτελούν ακέραια πολλαπλάσια του ημιτονίου, καταγράφονται μελωδικές συμπεριφορές που παραπέμπουν σε περιβάλλοντα του μαλακού διατόνου.  

Ένα τέτοιο παράδειγμα αποτελεί η μετατροπία σε περιβάλλον Χιτζάζ στη Βάση ή στην VIII βαθμίδα, μετατροπία η οποία εμφανίζεται επίσης σε μουσικούς τρόπους όπως το Ραστ. Να σημειωθεί επίσης ότι η σύνδεση ματζόρε και χιτζάζ είναι ιδιαίτερα ισχυρή και στο προγενέστερο του Τσιτσάνη ισο-συγκερασμένο λαϊκό ρεπερτόριο, με εξέχουσα την περίπτωση των ηχογραφήσεων του Ματζόρε Μανέ που δεν εκτελούνται σε περιβάλλον μείζονας κλίμακας αλλά σε σκληρό χρωματικό περιβάλλον (χιτζάζ). 

Παράδειγμα:  

Ατελείωτο / Τσιτσάνης, Βασίλης [θέμα Γ]

Σπήλιος Κούνας, Μουσικολόγος