"Στη συμφωνία μου αναγνωρίζω τη σκιά του Δημήτρη Σοστακόβιτς, του συνθέτη που με τον Ιγκόρ Στραβίνσκυ με σημάδεψε περισσότερο από κάθε άλλον.

Η  ένταση ανάμεσα στη μελωδία και το ρθυμό θα αποτελέσει τη μορφλογική βάση του πιο σημαντικού έργου που έγραψε ο Θεοδωράκης κατά τη διάρκεια της παραμονής του στο Παρίσι, την Πρώτη Συμφωνία. Τα πρώτα προσχέδια τα επεξεργάστηκε στη Δάφνη, όταν εξορίστηκε για δεύτερη φορά στην Ικαρία. [...] Αφού την προσάρμοσε στη Μακρόνησο ως Ελεγείο και Θρήνο για τον Βασίλη Ζάννο, η μουσική αυτή θα αποτελέσει το δεύτερο μέρος της Πρώτης Συμφωνίας.

[...] Ολοκληρώνει τη συμφωνία το 1952, αλλά την ξαναδουλεύει αργότερα στο Παρίσι. Την ίδια χρονιά γίνεται μια πρώτη ακρόαση με τον Οικονομίδη. Το ανέβασμα της στην τελική της μορφή από την Κρατική Ορχήστρα της Ελλάδας υπό τη διεύθυνση του Ανδρέα Παρίδη, που αναμεταδόθηκε και από το ραδιόφωνο, το χειμώνα του 1955, αγνοήθηκε ή δυσφημίστηκε από την κριτική, συνάντησε όμως τη θερμή υποδοχή του κοινού. Εμπνέει μάλιστα έναν παλιό φίλο του Μίκη, τον δάσκαλο και ποιητή Γιώργο Κουλούκη, που την ακούει στην Πελοπόννησο από το ραδιόφωνο, να γράψει έναν κύκλο ποιημάτων. που τιτλοφορείται Πρώτη Συμφωνία και δημοσιεύεται με το ψευδώνυμο Γιώργος Φωτεινός. [...]

"Αναμφισβήτητα η Πρώτη Συμφωνία είναι το πιο ολοκληρωμένο συμφωνικό μου έργο. Προσπάθησα - σεβόμενος τη συμφωνική παράδοση - να μείνω πιστός σε δύο κυρίως πράγματα: πρώτον στην ενότητα των θεμάτων και δεύτερον στην οικονομία των μέσων ανάπτυξης. Από κει και πέρα στόχος μου ήταν, να αποτυπώσω σε ηχητικά μεγέθη μια συγκεκριμένη ιστορική στιγμή, που είχε δεσπόσει ολοκληρωτικά στο σώμα και στην ψυχή μου. [...] Στο πρώτο μέρος (Adante, allegro, adante) υπάρχουν βασικά δύο θέματα: το ένα τρυφερό, νοσταλγικό, στην αρχή και στο τέλος. Το άλλο βίαιο, αγχώδες, δυναμικό. Το πυκνό κοντραπούντο, που φτάνει συχνά σε βαθμούς παραμορφωτικούς, ανταποκρίνεται νομίζω στο γενικό ψυχικό κλίμα, τοτραυματισμένο και το ανυπότακτο. Το δεύτερο μέρος (Adante) είναι καθαρά ελεγειακό, ενώ στο τρίτο μέρος (Allegro, adagio, allegro) τα ελεγειακά θέματα του δεύτερου αναπτύσσονται μέσα στα καινούρια έντονα ρυθμικά πλαίσια. Είχε μεγάλη σημασία εκείνη την εποχή, ξεπερνώντας τα άγχη και τις αμφιβολίες, να επιβεβαιώσουμε το θρίαμβο του λυρισμού και τη συνέχιση της πνευματικής πορείας".

"Η Πρώτη Συμφωνία μου φιλοδοξεί να αντικαθρεφτίσει ηχητικά την τεράστια μηχανή της Ιστρορίας, καθώς ανακατεύει και αλέθει τα άτομα. Αποφάσεις, φιλοδοξίες, συμφέροντα, λάθη, επιτυχίες. Γεγονότα που δημιουργούν  οι ισχυρές ομάδες, μας συμπιέζουν, μας οδηγούν σε στοές, σε κατακόμβες, μας περνούν μέσα από σήραγγες, μας διαχωρίζουν, μας απομονώνουν, μας σπρώχνουν ανάμεσα σε μυλόπετρες και τελικά μας εξοντώνουν. Βασανιστές και θύματα, τέκνα της ίδιαςδιαλεκτικής, όργανα στην υπηρεσία της ίδιας θύελλας που κάνει τους ανθρώπους να λυγίζουν και να σπάζουν στάχυα".

[...]Το έργο αφιερώνεται σε δύο φίλους που πήραν μέρος σε αντίπαλα στρατόπεδα του τρομερού εμφυλίου πολέμου, έπεσαν όμως και οι δύο θύματα του. Ο Θεοδωράκης περισώζει έτσι τη σημασία της θυσίας τους μέσα από τη μουσική.

Το έργο παίχτηκε πρώτη φορά στις 5 Μαΐου του 1950.