Το έργο Συμφωνία Αρ. 1, στην ουσία πρόκειται για ένα ορατόριο βασισμένο σε προσχέδια και ιδέες του Μίκη Θεοδωράκη από την Τρίπολη το 1941 και 1943, όπως επίσης και σε ένα τραγούδι του 1941, στην Πρωτομαγιά σε ποίηση του Διονύσιου Σολωμού (ΑΣΤ 3.12) αλλά και στο κύριο θέμα από το ορατόριο ο θεός (Ύμνος στο Θεό, ΑΣΤ 10). Το έργο ολοκληρώθηκε  στα τέλη του  Γενάρη του 1945, λίγο μετά τα δραματικά Δεκεμβριανά γεγονότα του 1944, τα οποία και αντανακλώνται στο έργο.

"Τα μουσικά θέματα παρουσιάζουν μεγαλύτερη ωριμότητα. Συγχρόνως όμως χάνουν κι ένα μέρος από την ""αγνότητα"" - την προσωπικότητα που είχαν τα τραγούδια μου, της ίδιας περιόδου. Είναι γιατί στη μουσική μου βάζω τώρα ηθελημένα το ""μήνυμα""".

Πριν από αυτό ο Μίκης Θεοδωράκης δηλώνει πως:

[...]"η τέχνη πιο για μένα είχε μια αποστολή, πέρα από την αισθητική ικανοποίηση που μας προσφέρει".

Τέλος, αναλύοντας το έργο του αναφέρει:

"Αν σήμερα, ακόμα, αντικαταστήσεις τα σύμβολα του ""θείου Σκότους"", του ""Θεού"", του ""Φωτός"" και λοιπά, με τη βαθύτερη ανάγκη να ακουμπήσεις πάνω σε έναν στέρεο άξονα αναφοράς, νομίζω ότι η αναζήτηση θα είναι η ίδια. Πάντα νιώθουμε την ανάγκη να ψάχνουμε γι' αυτό που δεν έχουμε, Και, συνήθως, ό' τι μας λείπει είναι και το πιο σπουδαίο".