Στην κατηγορία αυτή κατατάσσονται συνθέσεις που θεμελιώνουν στη Βάση τη διαστηματική δομή του 5χόρδου Τ-Η-Τ-Τ αλλά, παρότι το εν λόγω σχήμα ταυτίζεται με το 5χορδο μινόρε, τα μελωδικά και αρμονικά χαρακτηριστικά των συνθέσεων εμφανίζουν ομοιότητες με τον τρόπο του ουσάκ και κυρίως με εκδοχές του στις οποίες η V βαθμίδα εμφανίζεται ως δεσπόζουσα (περίπτωση η οποία στις ηχογραφήσεις των πρώτων δεκαετιών του 20ού αιώνα ονομάζεται από τους κοινωνικούς δρώντες και ως Χουσεϊνί, λ.χ. μανέδες).

Λαμβάνοντας υπόψη ότι η διάκριση των τροπικών οντοτήτων πραγματοποιείται σύμφωνα με το σύνολο των μορφοπλαστικών χαρακτηριστικών και όχι αποκλειστικά και μόνο βάσει των δομικών σχημάτων, δηλαδή ότι μοναδικό κριτήριο δεν αποτελεί η σύνθεση υπομονάδων κλίμακας (4χορδα, 5χορδα κτλ.), τότε οι υπό εξέταση συνθέσεις μπορούν να κατηγοριοποιηθούν σε μια ξεχωριστή από το Μινόρε τροπική οντότητα, συγκεκριμένα, ως μια εκδοχή του ουσάκ με ιδιότυπη διαστηματική χρήση που χαρακτηρίζεται από την σταθερό διάστημα τόνου μεταξύ της 2ης βαθμίδας και της θεμέλιας (βλ. επίσης Ανδρίκος, Οι λαϊκοί δρόμοι…, σ. 156-7).

Τα χαρακτηριστικά τα οποία υποδεικνύουν την ανάγκη να κατατάξουμε συνθέσεις του Τσιτσάνη στην κατηγορία ενός ουσάκ που εμφέρεται με διαστήματα μινόρε παρουσιάζονται στη συνέχεια:  

α) χρήση καθοδικών μελωδικών φράσεων με σταυρωτή φθογγική πλέξη για την κατάληξη στη Βάση

β) ο προσαγωγέας βρίσκεται σε απόσταση τόνου από τη Βάση

Σ' ένα ντεκέ σκαρώσαμε [θέμα Α, απόσπασμα]

γ) κάτω από τη Βάση σχηματίζεται το 3χορδο Η-Τ (βλ. προηγούμενο παράδειγμα), είτε 4χορδο Τ-Η-Τ (βλ. ακόλουθο παράδειγμα, μέτρο 10)

Μαντήλι Χρυσοκεντημένο [εισαγωγή]

δ) διατονική συμπεριφορά VI βαθμίδας

Ενδεικτικά αναφέρεται η καθοδική κίνηση που φαίνεται στο επόμενο απόσπασμα, που εκκινεί από τον προσωρινό τονισμό της VII βαθμίδας με όξυνση της VI βαθμίδας και στη συνέχεια με αναίρεση της VI βαθμίδας κινείται προς την V βαθμίδα

Σ΄ένα ντεκέ σκαρώσαμε [εισαγωγή]

ε) ισχυρά τονικά κέντρα – δεσπόζοντες φθόγγοι:

ε1) κύριο τονικό κέντρο όπου συμβαίνουν καταλήξεις αποτελεί η V βαθμίδα (ενδεικτικά βλ. μέτρο 1 στην εισαγωγή από το Σ’ ένα ντεκέ σκαρώσαμε)

ε2) η ΙΙΙ βαθμίδα αποτελεί σημαντικό φθόγγο ο οποίος τονίζεται και στον οποίο συχνά θεμελιώνεται νέα συγχορδία (βλ. μέτρα 6-9 στην εισαγωγή από το Μαντήλι χρυσοκεντημένο, όπου θεμελιώνεται και συγχορδία ΙΙΙ, όπως φαίνεται στο παρακάτω απόσπασμα). 

Μαντήλι Χρυσοκεντημένο [εισαγωγή με συγχορδίες] 

Στη βαθμίδα ΙΙΙ μάλιστα μπορεί να θεμελιώνεται νέο 4χ-5χορδο, όπως συμβαίνει στη μετατροπία σε σαμπάχ περιβάλλον στο ακόλουθο παράδειγμα

Σ’ ένα ντεκέ σκαρώσαμε [μετατροπία σε σαμπάχ]

ε3) σε μεταβάσεις στην οκτάβα και όταν οι μελωδικές φράσεις κινούνται στην περιοχή πάνω από αυτήν θεμελιώνονται επίσης ουσάκ-μινόρε φράσεις, κατά αντιστοιχία με ό,τι συμβαίνει στη Βάση, με όξυνση δηλαδή της VI βαθμίδας ενώ διατηρείται το διάστημα τόνου μεταξύ VIII και IX βαθμίδας με σταυρωτή φθογγική πλέξη σε καθοδικές κινήσεις (βλ. ενδεικτικά στην εισαγωγή από το Μαντήλι Χρυσοκεντημένο, μέτρα 1-4)

Σε ό,τι αφορά το αρμονικό υλικό, σημειώνονται τα εξής:

α) κυριαρχεί η συγχορδία i

β) παρατηρείται σχετικά μινιμαλιστική διαχείριση του αρμονικού υλικού, ως προς:

β1) τον μικρό (έως ελάχιστο) αριθμό διαφορετικών συγχορδιών (κυριαρχεί η συγχορδία i)

β2) τις περιορισμένες εναλλαγές συγχορδιών, βλ. το Σ’ ένα ντεκέ σκαρώσαμε, όπου σε μεγάλο τμήμα της ηχογράφησης διατηρείται η συγχορδία i, ενώ γίνεται χρήση της ΙΙΙ στη μετατροπία σε σαμπάχ, όχι όμως στον φωνητικό αυτοσχεδιασμό-τύπου μανέ.

γ) ιδιαίτερη συμπεριφορά αποτελεί η χρήση συγχορδίας V στο Μαντήλι χρυσοκεντημένο πριν την κατάληξη στη Βάση που παραπέμπει σε περιβάλλοντα μινόρε. Εδώ αποτυπώνεται η επίδραση της χρήσης του μινόρε 5χόρδου, δίχως όμως όξυνση του προσαγωγέα. Σημειώνεται ότι η διατήρηση του προσαγωγέα σε διάστημα τόνου από τη Βάση θα μπορούσε μεν να θεωρηθεί ως μια εκδοχή φυσικού ή μελωδικού μινόρε, εντούτοις το σύνολο των μελωδικών χαρακτηριστικών που εξετάστηκαν παραπάνω υποδεικνύουν εκτενείς ομοιότητες με τους μελωδιότυπους της ευρύτερης οικογένειας του ουσάκ.

Σπήλιος Κούνας, Μουσικολόγος